“Hãy thấy rõ sự thật này. Nếu tu lâu mà còn chấp tướng thì đường đến giác ngộ vẫn còn xa. Ngược lại, dù mới tu mà biết quán chiếu thấy được tướng Không tức là ta đã rất gần với trí tuệ của chư Phật…..”
Hôm nay ta tìm hiểu câu cuối trong Bát Nhã Tâm Kinh: “Cố thuyết Bát nhã Ba la mật đa chú, tức thuyết chú viết: Yết đế yết đế, ba la yết đế, ba la tăng yết đế, bồ đề tát bà ha.” Trước tiên ta tìm hiểu nghĩa của các từ trong câu này. ‘Cố thuyết Bát nhã Ba la mật đa chú, tức thuyết chú viết’ có nghĩa là: ‘Do đó, khi nói về chú Bát nhã Ba La mật đa tức là nói rằng’. ‘Yết đế yết đế, ba la yết đế, ba la tăng yết đế, bồ đề tát bà ha’: Về câu này nhiều sách dịch là ‘Hãy vượt qua, vượt qua đi, qua bờ bên kia đi, qua bờ bên kia hoàn toàn thì sẽ đạt đến giác ngộ’. Sở dĩ các thầy dịch như thế là vì các thầy cho rằng từ ‘Yết đế’có nguồn gốc từ ‘gate’ trong tiếng Phạn, có nghĩa là đi qua, vượt qua.
Vì tôi không biết tiếng Phạn nên không dám lạm bàn về bản dịch của các thầy. Tuy nhiên, theo tôi vì đây là câu kết của bài Kinh nên nghĩa của nó phải tương thích với phần trước của bài Kinh. Qua các câu trước ta thấy toàn bài Tâm Kinh nói về Đức Phật chỉ dạy ta quán chiếu tướng Không của pháp. Theo đó, khi ta thấy được tướng Không tức là ta sẽ qua được hết mọi khổ ách và đạt đến trí tuệ giác ngộ (trí Bát nhã). Ngược lại, khi ta còn chưa thấy được tướng Không thì sẽ vẫn còn khổ. Vì đây là bài Kinh dạy tu theo cách đốn ngộ chứ không nặng về khuyến tu, cho nên nếu bài Kinh kết thúc bằng ‘Hãy vượt qua, vượt qua đi’ thì có vẻ không tương thích với phần Phật giảng về tánh Không ở các đoạn trước.
Nhân đây tôi xin mạo muội đưa ra một cách diễn giải khác của mình. Từ ‘yết’ trong tiếng Hán có nghĩa là ‘công bố (như trong từ niêm yết, yết thị); từ ‘đế’ có nghĩa là ‘sự thật’. Vậy câu này có thể hiểu là: ‘Nhận biết sự thật này, nhận biết sự thật đáo biển ngạn này (vượt qua bờ mê) tức là đạt đến giác ngộ viên mãn.’ Nghĩa này có thể tương thích hơn với phần giảng về tánh Không ở các đoạn trước.
Tóm lại, qua toàn bài Tâm Kinh ta thấy Đức Phật đã chỉ thẳng vào cốt tủy của sự giác ngộ, đó là phép quán chiếu tánh không của pháp. Điều này cũng giống như trong Kinh Kim Cang Đức Phật đã dạy: “Phàm sở hữu tướng giai thị hư vọng, nhược kiến chư tướng phi tướng tức kiến như lai.” Tạm dịch: “Bất cứ vật gì hễ có hình tướng đều là giả dối. Nếu thấy các tướng không phải hình tướng, như thế là thấy được Như Lai.” Vậy đó, tu hành không phải cứ tu lâu, cố gắng mà được. Nếu tu lâu mà còn chấp tướng thì đường đến giác ngộ vẫn còn xa. Ngược lại, dù mới tu mà biết quán chiếu thấy được tướng Không của pháp tức là ta đã rất gần với trí tuệ của chư Phật.
Sài Gòn, tháng 12, 2021