“Ngũ uẩn, căn, trần, và thức là những người bạn đồng hành của ta trên đường đời chứ chúng không phải là ta. Chúng có thể là những người bạn tốt nếu ta biết làm chủ chúng. Ngược lại, chúng sẽ là những người bạn xấu nếu ta để chúng làm chủ ta, để chúng sai sử làm ta đau khổ ….”
Trong bài vừa rồi ta đã tìm hiểu phần đầu trong câu thứ 4 của bài Tâm Kinh đó là trong tướng không không có sắc thọ tưởng hành thức. Hôm nay ta tìm hiểu tiếp phần kế tiếp của câu này: “vô nhãn nhĩ tỷ thiệt thân ý, vô sắc thanh hương vị xúc pháp, vô nhãn giới nãi chí vô ý thức giới.” Chữ vô có nghĩa là không. Nhãn (mắt), nhĩ (tai), tỷ (mũi), thiệt (lưỡi), thân (xác thân), ý (ý nghĩ) là 6 căn trong cơ thể. Sắc (màu sắc), thanh (âm thanh), hương (mùi hương), vị (mùi vị), xúc (xúc chạm), pháp (các pháp) là 6 trần ngoài ngoại cảnh. ‘Nãi chí’ có nghĩa là cho đến. ‘Nhãn giới nãi chí vô ý thức giới’ có nghĩa là từ nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức, cho đến ý thức (6 thức). Toàn đoạn này có nghĩa là trong tướng không của các pháp không có 6 căn, 6 trần và 6 thức.
Sáu căn (nhãn nhĩ tỷ thiệt thân ý) là 6 giác quan trong cơ thể ta, chúng như 6 ăng-ten liên tục dò bắt các tín hiệu bên ngoài để đưa về não bộ kể cả trong lúc ta ngủ. Khi 6 căn gặp với 6 trần, tức là khi mắt gặp sắc của cảnh trần, tai nghe âm thanh, mũi ngửi mùi hương, lưỡi gặp các vị mặn ngọt, thân gặp các xúc chạm, ý gặp các pháp thì trong não ta sẽ phát sinh ra 6 thức, bao gồm nhãn thức (sự phân biệt về thấy), nhĩ thức (sự phân biệt về nghe), tỷ thức (sự phân biệt về ngửi), thiệt thức (sự phân biệt về nếm), thân thức (sự phân biệt về xúc chạm), ý thức (sự phân biệt về các pháp). Qua câu trên, Đức Phật chỉ rõ tất cả 6 căn, 6 trần, 6 thức đều không có trong tướng không, tức là chúng thuộc về loại huyễn tướng chứ không phải thật tướng. Nói cách khác, chúng sẽ sinh diệt giống như ngũ uẩn trong khi chỉ có tướng không là bất sinh bất diệt.
Theo các nhà duy vật, ý thức phần quyết định trong cơ thể con người. Vì ý thức có đươc từ bộ não nên khi cơ thể ta chết, não bộ cũng chết theo nên họ cho rằng chết là hết, là không còn gì cả. Thật ngạc nhiên là từ hơn 2500 năm trước, trong Bát Nhã Tâm Kinh Đức Phật đã chỉ ra rằng chết không phải là hết mà là sự tiếp diễn hay luân hồi. Dù ngũ uẩn, 6 căn, 6 trần, 6 thức có mất đi, tướng không vẫn còn mà tướng không này chính là tính biết và tính giác ngộ. Tướng không sẽ tiếp tục tồn tại từ cõi này sang cõi khác và có khả năng kết hợp để tạo lập ngũ uẩn mới tương ứng với đời sống ở cõi mới. Ý kinh này rất quan trọng soi sáng nhận thức của ta về những gì thật sự là ta (tướng không) và những gì không phải là ta (ngũ uẩn, 6 căn, 6 trần, 6 thức). Hiểu biết này rất quan trọng giúp ta định hướng những gì ta cần tu tập và những gì cần phải buông bỏ khi chúng đến chu kỳ hoại diệt. Nên nhớ ngũ uẩn, căn, trần, và thức là những người bạn đồng hành của ta trên đường đời chứ chúng không phải là ta. Chúng có thể là những người bạn tốt nếu ta biết làm chủ chúng. Ngược lại, chúng sẽ là những bạn xấu nếu ta để chúng làm chủ ta, để chúng sai sử làm ta đau khổ.
Sài Gòn, tháng 10, 2021